Diễn đàn do Tổ chức Khoa học và Chuyên gia Việt Nam toàn cầu (AVSE Global) phối hợp cùng UBND tỉnh Ninh Bình tổ chức

Đầu tư R&D giúp ngành công nghiệp hỗ trợ tăng cường khả năng cạnh tranh, tạo ra sản phẩm mới và cải tiến, từ đó nâng cao giá trị gia tăng cho nền kinh tế. R&D còn giúp doanh nghiệp chủ động đổi mới, dự đoán xu hướng thị trường, giảm thiểu rủi ro ban đầu và xây dựng thương hiệu mạnh.

Vai trò cụ thể của đầu tư R&D là tăng cường năng lực cạnh tranh, cho phép doanh nghiệp phát triển sản phẩm và dịch vụ độc đáo, cải tiến quy trình sản xuất để tạo sự khác biệt so với đối thủ;

Đổi mới và sáng tạo sản phẩm: R&D giúp tạo ra các sản phẩm, dịch vụ mới hoặc cải tiến các sản phẩm, quy trình hiện có để đáp ứng nhu cầu thị trường ngày càng đa dạng;

Nâng cao giá trị gia tăng: Kết quả của R&D, như bằng sáng chế, giúp tăng giá trị cho sản phẩm, tạo lợi thế cạnh tranh và đóng góp vào tăng trưởng GDP của nền kinh tế;

Giảm thiểu rủi ro ban đầu: Nhà nước và doanh nghiệp có thể cùng hỗ trợ R&D ở giai đoạn đầu để giảm thiểu rủi ro thất bại cho các sản phẩm mới, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nghiên cứu và đổi mới liên tục;

Dự đoán và tạo xu hướng mới: R&D không chỉ đáp ứng nhu cầu hiện tại mà còn có thể giúp doanh nghiệp dự đoán và tạo ra các xu hướng mới trong tương lai, duy trì vị thế dẫn đầu.

Hệ sinh thái R&D và đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ

Theo  báo cáo tại Hội nghị toàn quốc về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia (ngày 13/01/2025),hiện cả nước có 423 tổ chức R&D với quy mô khác nhau, chủ yếu tập trung ở Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh; có gần 900 doanh nghiệp được cấp giấy chứng nhận doanh nghiệp khoa học và công nghệ; cả nước có khoảng 4.000 doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, 208 quỹ đầu tư, 84 vườn ươm và 20 trung tâm khởi nghiệp sáng tạo. Hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo của Việt Nam đứng thứ 56/100 quốc gia; Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh lọt vào top 200 thành phố khởi nghiệp sáng tạo toàn cầu.

Ở Việt Nam, dù tỷ trọng chi tiêu cho R&D trên GDP đã tăng lên 0,43% vào năm 2021, con số này vẫn còn khá khiêm tốn khi so sánh với tiềm năng và mục tiêu trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao vào năm 2045. Nhìn vào một số quốc gia trong khu vực và trên thế giới đầu tư cho R&D để thấy sự chênh lệch đáng kể mà Việt Nam cần phải nỗ lực để bắt kịp và vươn lên: Hàn Quốc chi khoảng 4,8% GDP cho R&D, Israel khoảng 4,9%, Nhật Bản khoảng 3,6% và thậm chí Singapore cũng đạt mức 1,9%.

Đặt nhiều tâm huyết vào R&D, coi đó là vấn đề cốt yếu, sống còn của doanh nghiệp, nhiều trung tâm đổi mới sáng tạo đã ra đời tại Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Cần Thơ, tạo thành hạt nhân kết nối giữa viện, trường, doanh nghiệp và cộng đồng khởi nghiệp. Đặc biệt, Luật Khoa học công nghệ và Đổi mới sáng tạo (sửa đổi năm 2025) lần đầu tiên đưa đổi mới sáng tạo vào luật, đặt ngang hàng với khoa học công nghệ, đánh dấu bước tiến quan trọng về thể chế.

Nhờ có hành lang pháp lý, các doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ Việt Nam nói riêng đã bắt đầu chú trọng hơn tới R&D. Mặc dù vậy, quy mô và mật độ đầu tư vẫn còn khá khiêm tốn so với nhu cầu chuyển đổi số và nâng cao giá trị gia tăng. Trên thực tế, phần lớn năng lực R&D vẫn tập trung ở khu vực doanh nghiệp nhà nước. Ở các doanh nghiệp tư nhân, nhất là khối doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs),R&D khó trở thành động lực chính cho đổi mới sáng tạo do những rào cản về vốn và nguồn nhân lực chất lượng cao.

Năm 2024, Viet Research phối hợp với Báo Đầu tư công bố Top 50 Doanh nghiệp Đổi mới, Sáng tạo và Kinh doanh hiệu quả (VIE50). Các tập đoàn lớn như Viettel, FPT, VinGroup đã đầu tư mạnh vào R&D và áp dụng các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI),blockchain và dữ liệu lớn (big data) để phát triển sản phẩm và dịch vụ mới.

Chẳng hạn, Viettel đã đầu tư mạnh vào công nghệ AI để cải thiện dịch vụ khách hàng. Hệ thống chăm sóc khách hàng thông minh của Viettel sử dụng trí tuệ nhân tạo để tự động trả lời các câu hỏi thường gặp, hỗ trợ khách hàng 24/7 và phân tích dữ liệu để cải thiện trải nghiệm người dùng. Điều này không chỉ nâng cao hiệu quả hoạt động mà còn tăng cường sự hài lòng của khách hàng.

Với FPT, doanh nghiệp đã đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số bằng cách phát triển các sản phẩm như FPT.AI (nền tảng trí tuệ nhân tạo) và akaBot (nền tảng tự động hóa quy trình bằng robot). Các sản phẩm này đã giúp nhiều doanh nghiệp tối ưu hóa quy trình hoạt động, giảm chi phí và nâng cao hiệu quả kinh doanh.

Hoặc với VinGroup, doanh nghiệp đã đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu và phát triển các sản phẩm công nghệ cao. Vingroup Innovation Foundation (VINIF) tài trợ cho các dự án nghiên cứu khoa học và công nghệ. Sản phẩm xe điện VinFast là một minh chứng cụ thể đã gây ấn tượng không chỉ với thị trường trong nước mà còn từng bước đánh dấu trên thị trường quốc tế, góp phần nâng cao vị thế sản xuất công nghiệp của Việt Nam.

Cũng theo VIE50, có đến 86% doanh nghiệp cho rằng, đổi mới, sáng tạo là động lực tăng trưởng quan trọng nhất của doanh nghiệp trong giai đoạn 3-5 năm tới, trong đó chú trọng vào đổi mới sáng tạo, cách tân về sản phẩm, công nghệ, quy trình và con người (tăng nhẹ so với tỷ lệ 83,2% trong khảo sát VIE50 năm 2023).

Xét về cơ cấu ngành nghề, R&D đa số tập trung trong 07 nhóm ngành nghề chính là: bất động sản – xây dựng – vật liệu xây dựng; công nghệ thông tin – viễn thông; ngân hàng; dầu khí – năng lượng – điện; bảo hiểm; bán lẻ và ngành logistics, với tỷ trọng tương ứng là 16%, 12%, 12%, 12%, 10%, 10%, 10%. Xét về quy mô doanh nghiệp, đa phần các doanh nghiệp VIE50 là các doanh nghiệp quy mô trung bình và lớn với doanh thu bình quân trong năm 2023 đạt khoảng 62 nghìn tỷ đồng. 

Theo nghiên cứu của Viet Research và báo cáo của Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia, đổi mới sáng tạo có khả năng đóng góp tới 95% vào mức độ cạnh tranh của nền kinh tế, 66% giá trị đổi mới sáng tạo sẽ tác động đến cuộc sống người dân. Bên cạnh việc thể hiện rõ ràng nhất về hiệu quả kinh doanh (tốc độ tăng trưởng doanh thu và lợi nhuận trung bình giai đoạn 2021-2023, đạt tương ứng 27,85% và 54,80%),các doanh nghiệp chú trọng đầu tư R&D và đổi mới sáng tạo có mức tăng trưởng giá trị doanh nghiệp cao hơn 30% và mức tăng trưởng lợi nhuận cao hơn 20% so với các công ty cùng ngành.

Tháo gỡ rào cản, kiến tạo chính sách thúc đẩy R&D trong doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ

Dù nhận thức rõ tầm quan trọng của nghiên cứu và phát triển (R&D),phần lớn doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ Việt Nam vẫn gặp nhiều rào cản khi triển khai hoạt động này. Tại Diễn đàn Nghiên cứu và Phát triển (R&D) Việt Nam 2025 với chủ đề “Đổi mới để vươn lên: Thúc đẩy tương lai của Việt Nam thông qua đầu tư R&D chiến lược” diễn ra trong hai ngày 30-31/7 tại Ninh Bình, hơn 100 chuyên gia trong nước và quốc tế đã có mặt để bàn thảo về chiến lược R&D quốc gia đến năm 2030. Đây là diễn đàn cấp quốc gia đầu tiên tại Việt Nam dành riêng cho lĩnh vực R&D do Tổ chức Khoa học và Chuyên gia Việt Nam toàn cầu (AVSE Global) tổ chức, hướng tới kiến tạo một hệ sinh thái nghiên cứu - đổi mới sáng tạo hiện đại và bền vững.

Phiên thảo luận tại Diễn đàn

Ông Nguyễn Đức Khương - Chủ tịch AVSE Global - nhấn mạnh tại buổi khai mạc: “R&D không chỉ là động lực tăng trưởng mà còn là chìa khóa chuyển đổi mô hình kinh tế dựa trên tri thức”. Các đại biểu tham gia diễn đàn còn đề xuất tăng đầu tư công, ưu đãi tài chính, hình thành Hội đồng R&D Quốc gia và hướng tới mục tiêu chi 2% GDP cho R&D vào năm 2030. Theo ông Khương, trong bối cảnh toàn cầu hóa và cạnh tranh khốc liệt, R&D không còn là lựa chọn mà là yếu tố sống còn quyết định vị thế của một quốc gia. Kinh nghiệm từ các cường quốc đổi mới như Pháp, Hàn Quốc, Singapore hay Israel đã chứng minh rõ ràng: đầu tư vào R&D chính là đầu tư vào năng lực cạnh tranh quốc gia và sự phát triển bền vững. Nghiên cứu trên 35 quốc gia OECD cho thấy, chỉ 1% tăng chi tiêu cho R&D có thể mang lại 2,83% tăng trưởng GDP thực tế. Đây là minh chứng hùng hồn cho thấy hiệu quả vượt trội của việc rót vốn vào lĩnh vực này.

Tại Diễn đàn, các đại biểu tham dự không chỉ dừng lại ở việc nêu lên những thách thức mà còn mạnh dạn đề xuất những giải pháp đột phá dựa trên ba trụ cột chính. Theo đó, lộ trình từ năm 2025 đến năm 2035 nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng các cơ chế thương mại hóa sản phẩm nghiên cứu, kết nối mạng lưới chuyên gia và hình thành các mô hình hợp tác hiệu quả giữa ngành công nghiệp và học thuật. Đây là nền tảng để biến những ý tưởng khoa học trên giấy thành sản phẩm thực tiễn, tạo ra giá trị kinh tế và xã hội.

Thứ hai, các đại biểu đề xuất những sáng kiến mang tính chiến lược như thành lập Hội đồng R&D Quốc gia - một cơ quan chuyên trách đủ mạnh để dẫn dắt và điều phối các hoạt động R&D. Bên cạnh đó, diễn đàn đề xuất xây dựng chính sách đãi ngộ nhân tài hấp dẫn và cơ chế tín dụng thuế để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào R&D. Bởi lẽ, nguồn nhân lực chất lượng cao và sự chủ động của doanh nghiệp chính là hai yếu tố then chốt cho sự phát triển của R&D.

Thứ ba, việc đưa ra giải pháp hỗ trợ đầu tư ban đầu, đào tạo chuyên sâu, đặc biệt là xây dựng các khu kinh tế đặc thù (SEZs) dành riêng cho R&D cùng các quỹ hỗ trợ đầu tư mạo hiểm cũng rất cần thiết. Điều này sẽ tạo ra một môi trường thuận lợi, thu hút và nuôi dưỡng các dự án R&D tiềm năng, thúc đẩy các ngành kinh tế mũi nhọn.

Có thể nói, dù cộng đồng doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ nói riêng đã nhận thức rõ vai trò then chốt của R&D, nhưng việc hiện thực hóa vẫn còn nhiều khó khăn do phải đối mặt với nhiều thách thức về vốn, nhân lực và cơ chế. Tuy nhiên, các sáng kiến được đề xuất tại Diễn đàn Nghiên cứu và Phát triển (R&D) Việt Nam 2025 đã mở ra hướng đi đầy triển vọng. Với sự vào cuộc đồng bộ của Nhà nước, doanh nghiệp và giới học thuật, đầu tư cho R&D sẽ không chỉ giúp doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh mà còn trở thành động lực thúc đẩy đất nước bứt phá mạnh mẽ trong kỷ nguyên số./.

Đào Hoàn