Chuyển đổi xe điện ở Việt Nam và cơ hội cho ngành công nghiệp hỗ trợ

Trên thế giới, chuyển đổi xe điện đang diễn ra với tốc độ nhanh, năm 2024, doanh số ô tô điện đã đạt kỷ lục khi tăng 25% trên toàn cầu, trong đó mức tăng mạnh diễn ra ở Trung Quốc với 11 triệu xe được bán ra, tăng 40% so với năm 2023. Tại Mỹ và Canada, doanh số bán xe điện tăng 9% lên 1,8 triệu xe. Còn ở Châu Âu, dự báo trong thời gian tới, việc thắt chặt giới hạn khí thải cũng có thể giúp thúc đẩy việc tiêu thụ xe điện ở khu vực này.

Dự báo đến năm 2030, xe điện có thể sẽ chiếm 2/3 doanh số ô tô thế giới. Nhu cầu về xe điện tăng lên đáng kể được cho là nhờ những tiến bộ trong công nghệ và sản xuất pin đã đưa mức giá bán xe điện giảm xuống thấp hơn. Nếu những dự báo này trở thành hiện thực thì việc mở rộng thị phần xe điện ở các quốc gia sẽ trở nên dễ dàng hơn. Mục tiêu của các quốc gia châu Âu là tăng gấp 5 lần sự hiện diện của xe điện trên đường phố, từ khoảng 8 triệu xe hiện nay lên mức 50 triệu xe vào năm 2030. 

Chuyển đổi sang xe điện tại Việt Nam

Ngày 12/3/2025, Ngân hàng Thế giới (World Bank - WB) đã công bố báo cáo về “Hành trình bứt phá: Chuyển đổi sang xe điện tại Việt Nam”. Báo cáo đề xuất: Việt Nam cần đẩy nhanh phát triển xe điện, cải thiện hạ tầng sạc và đầu tư vào tái chế pin để đạt mục tiêu giảm phát thải, hướng đến tương lai giao thông xanh, phát triển bền vững cho Việt Nam trong thời gian tới. Sự thay đổi này kỳ vọng giúp Việt Nam giảm thiểu các tác động tiêu cực từ ô nhiễm môi trường đồng thời hiện thực hóa cam kết đạt mức phát thải ròng bằng không vào năm 2050. Cũng theo WB, khi đẩy mạnh quá trình chuyển đổi sang sử dụng xe điện, Việt Nam có cơ hội tiết kiệm khoảng 498 tỷ USD chi phí nhập khẩu nhiên liệu tích lũy đến năm 2050.

Bên cạnh những giá trị to lớn về năng lượng và môi trường, quá trình chuyển sang sử dụng xe điện cũng cho thấy những cơ hội lớn cho phát triển kinh tế của Việt Nam. Để đạt mục tiêu về tỷ lệ hấp thụ xe điện (EV),doanh số bán của Việt Nam cần tăng từ 500 nghìn xe trong năm 2022 lên khoảng 1,5 triệu xe vào năm 2030 và 7,3 triệu xe vào năm 2050, góp phần vào sự phát triển của toàn bộ chuỗi giá trị xe điện, bao gồm sản xuất xe, pin điện và hạ tầng sạc. Đồng thời, nhu cầu trong các lĩnh vực bảo trì và tái chế xe điện cũng sẽ tăng lên, mở ra cơ hội việc làm cho lực lượng lao động lành nghề, dự kiến sẽ tạo thêm đến 6,5 triệu việc làm mới trong toàn bộ chuỗi giá trị xe điện.

Theo một báo cáo của Kirin Capital, hiện nay cả nước có 3 doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp xe ô tô điện gồm: Vinfast (thuộc tập đoàn Vingroup) từ 2021; Công ty Cổ phần Ô tô TMT (liên doanh với General Motors - Mỹ) và Wuling (Trung Quốc) cho ra mắt sản phẩm ô tô điện mini lắp ráp tại Hưng Yên vào tháng 6/2023; Công ty Cổ phần Tập đoàn Thành Công và Hyundai Motor cũng đã giới thiệu một số mẫu xe ô tô điện từ tháng 7/2023 của Huyndai (sản phẩm được lắp ráp tại KCN ở Ninh Bình). Có thể thấy, Vinfast vẫn đang là doanh nghiệp giữ vị trí áp đảo trên thị trường ô tô điện tại Việt Nam hiện nay với sự đa dạng về các dòng xe, giá cả hợp lý so với mặt bằng chung. Đây là lợi thế rất lớn đối với Vinfast khi ngày càng có nhiều nhà sản xuất xe điện gia nhập thị trường Việt Nam, nhất là các nhà sản xuất từ Trung Quốc.

Ngoài các hãng xe phổ thông, một số thương hiệu xe sang cũng đã ra mắt xe điện tại Việt Nam. Các mẫu xe trên được nhập khẩu nguyên chiếc từ nước ngoài về mà chưa có nhà máy lắp ráp tại Việt Nam. Đây đều là các dòng xe điện hạng sang, cao cấp đến từ các nhà sản xuất hàng đầu Châu Âu như Mercedes-Benz (mở bán mẫu xe điện Mercedes-Benz EQS với 2 phiên bản là EQS 450+ và EQS 580 4MATIC, có giá bán lần lượt là 4,839 tỷ đồng và 5,959 tỷ đồng); Porsche (mở bán mẫu xe điện Taycan, với ba phiên bản gồm Taycan 4S, Taycan Turbo và Taycan Turbo S. Xe có mức giá khởi điểm lần lượt là 5,72 tỷ, 7,96 tỷ và 9,55 tỷ đồng).

Cũng theo Kirin Capital, mảng xe điện 2 bánh (xe máy điện và xe đạp điện) tiếp tục chứng kiến sự tăng trưởng ổn định trong những năm gần đây. Thị trường xe điện tại Việt Nam đứng đầu Đông Nam Á và thứ 2 thế giới sau Trung Quốc. Số lượng xe điện 2 bánh tại Việt Nam tăng từ 163 nghìn xe năm 2019 lên 237 nghìn xe năm 2020. Tính hết năm 2020, các nhà sản xuất xe điện trong nước chiếm 70% thị phần thị trường xe điện. Trong đó, dẫn đầu là Vinfast (của tập đoàn Vingroup) với hơn 43% thị phần, PEGA đứng thứ 2 với gần 16%. Thứ tự còn lại tới từ 2 nhà sản xuất hàng đầu Trung Quốc là Dibao (12%) Yadea (8,6%).

Theo trang Oto.com.vn, năm 2024 đánh dấu cột mốc bùng nổ của xe điện khi tổng doanh số xe điện và xe lai hybrid (xe vừa sử dụng động cơ đốt trong và động cơ điện) đạt khoảng 97 nghìn chiếc, chiếm 22% thị phần xe du lịch mới; trong đó xe điện thuần chiếm khoảng 90 nghìn xe, tương đương gần 20% thị phần. Đây là mức tăng trưởng ấn tượng so với hai năm trước. Ngoài ra, xe máy điện tại các đô thị lớn ngày càng được ưa chuộng nhờ chi phí vận hành thấp, công nghệ không ngừng cải tiến như thời gian sạc nhanh, quãng đường đi xa hơn.

Chính sách phát triển xe điện ở Việt Nam và cơ hội cho ngành công nghiệp hỗ trợ

Quá trình chuyển đổi sang xe điện tại Việt Nam đang mở ra nhiều cơ hội lớn cho ngành công nghiệp hỗ trợ, bao gồm phát triển hạ tầng trạm sạc, sản xuất pin, linh kiện phụ tùng xe điện, và dịch vụ sửa chữa, bảo dưỡng. Ngành công nghiệp hỗ trợ cần đầu tư vào công nghệ, đào tạo nhân lực và nắm bắt chính sách khuyến khích để phát triển bền vững, tận dụng được tiềm năng của thị trường xe điện đang bùng nổ. 

Việt Nam đang trong hành trình chuyển đổi năng lượng xanh đối với giao thông để từng bước hiện thực hóa cam kết của Chính phủ tại COP26. Để cụ thể hóa mục tiêu, Chính phủ đã ban hành Quyết định số 876/QĐ-TTg ngày 22/7/2022, đặt mục tiêu đến năm 2050, 100% phương tiện giao thông đường bộ tại Việt Nam sử dụng điện hoặc năng lượng xanh.

Chuyển đổi xe điện là quá trình thay thế xe động cơ đốt trong bằng xe điện, đòi hỏi sự đồng bộ của ngành công nghiệp hỗ trợ như phát triển trạm sạc, đổi pin, cung cấp dịch vụ tài chính và sản xuất linh kiện xe điện. Chính phủ Việt Nam và các địa phương như Hà Nội, TP.HCM đã và đang đưa ra các chính sách hỗ trợ, còn các doanh nghiệp lớn như Vingroup, Grab, BeGroup cũng tham gia với các gói ưu đãi tài chính và dịch vụ để đẩy mạnh xu hướng này.

Theo báo cáo của WB, để đạt được các mục tiêu đề ra, Việt Nam cần đầu tư mạnh vào cơ sở hạ tầng sạc, mở rộng mạng lưới điện và phát triển công nghệ lưu trữ năng lượng. Ngành điện cần huy động khoảng 9 tỷ USD từ nay đến năm 2030 và 14 tỷ USD mỗi năm trong giai đoạn 2031-2050 để đáp ứng nhu cầu sạc xe điện ngày càng tăng. Ngoài nhu cầu đầu tư lớn, báo cáo cũng đưa ra nhiều giải pháp quan trọng để thúc đẩy quá trình chuyển đổi. Việc thành lập cơ quan quản lý liên bộ sẽ giúp giám sát và điều phối các chính sách phát triển xe điện, đảm bảo tính nhất quán trong việc triển khai.

Đây là cơ hội để ngành công nghiệp hỗ trợ trong nước tham gia phục vụ chính thị trường nội đại và phát triển đất nước. Cụ thể các lĩnh vực có thể phát triển như:

Hạ tầng trạm sạc: Sự phát triển của xe điện đòi hỏi một mạng lưới trạm sạc rộng khắp, tạo cơ hội cho các doanh nghiệp trong lĩnh vực xây dựng, lắp đặt và vận hành trạm sạc.

Sản xuất pin và linh kiện: Nhu cầu lớn về pin và các linh kiện chuyên dụng cho xe điện như động cơ, hệ thống điều khiển, thân xe hợp kim nhẹ sẽ tạo động lực cho các doanh nghiệp sản xuất trong nước.

Phụ tùng và dịch vụ: Ngành công nghiệp hỗ trợ có thể tập trung vào sản xuất phụ tùng cho xe điện và phát triển các dịch vụ sửa chữa, bảo dưỡng chuyên biệt, thay thế cho phụ tùng xe xăng.

Phần mềm và công nghệ: Chuyển đổi số trong ngành ô tô cũng tạo cơ hội cho các công ty phát triển phần mềm quản lý trạm sạc, ứng dụng di động và các giải pháp kết nối thông minh cho xe điện.

Tái chế và tái sử dụng: Khi thị trường xe điện phát triển, việc xử lý và tái chế pin, các bộ phận xe điện cũng trở thành một lĩnh vực đầy tiềm năng cho ngành công nghiệp hỗ trợ.

Các chính sách ưu đãi thuế và hỗ trợ tài chính sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp tham gia vào thị trường xe điện. Phát triển mạng lưới hạ tầng sạc trên toàn quốc, đặc biệt tại các khu đô thị lớn, bến xe và các trục giao thông chính, cũng là một nhiệm vụ quan trọng.

Hiện Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách ưu đãi về thuế, phí và hạ tầng để khuyến khích xe điện, đặc biệt là ô tô điện và xe máy điện nhằm góp phần chuyển đổi giao thông theo hướng xanh và bền vững. Cụ thể, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với ô tô điện chạy pin đã được giảm xuống mức 1-3% trong giai đoạn 2022-2027 so với mức 35-150% áp dụng cho xe động cơ xăng cùng loại, tạo lợi thế cạnh tranh lớn cho xe điện. Sau năm 2027, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với ô tô điện sẽ tăng dần lên 4-7%, nhưng vẫn thấp hơn đáng kể so với xe xăng. Song song đó, Chính phủ đã miễn hoàn toàn lệ phí trước bạ cho ô tô điện từ tháng 3/2022 đến hết tháng 2/2025 và mới đây gia hạn đến hết ngày 28/02/2027 nhằm kích thích thị trường xe xanh. Chính sách miễn lệ phí này giúp người mua xe điện tiết kiệm khoảng 10-12% giá trị xe đăng ký mới, giảm bớt gánh nặng chi phí ban đầu.

Việc chuyển đổi sang xe điện còn cần một hệ thống hạ tầng đồng bộ. Do vậy, các dự án xây dựng trạm sạc điện nhanh trên toàn quốc cùng các chính sách ưu đãi thuế là cần thiết để tạo nền tảng cho sự phát triển mạnh mẽ của loại hình phương tiện này. Chính phủ đang đưa ra những chính sách đầu tư và hoàn thiện hạ tầng trạm sạc cũng như các điều kiện kỹ thuật để phục vụ cho xe điện tham gia vào mạng lưới giao thông. Bộ Giao thông Vận tải được giao nhiệm vụ xây dựng kế hoạch chi tiết, trong đó quy định tiêu chuẩn bắt buộc lắp đặt trạm sạc tại các trạm dừng nghỉ trên đường cao tốc để đảm bảo tiện ích và đáp ứng nhu cầu của người dùng. Bộ này đang phối hợp với các bộ ngành khác để hoàn thiện các quy định về trạm sạc. Bên cạnh đó, Bộ Công Thương được giao nhiệm vụ phụ trách phát triển mạng lưới sạc và đảm bảo nguồn điện; Bộ Xây dựng tập trung ban hành quy chuẩn bố trí trạm sạc trong các khu đô thị và nhà cao tầng.

Ngoài ra, việc tăng cường sản xuất pin và công nghệ lưu trữ năng lượng kết hợp với các chính sách tái chế pin sẽ giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Việc tích hợp xe điện vào hệ thống giao thông công cộng, đặc biệt là phát triển xe buýt điện, sẽ tạo ra cơ hội tiếp cận rộng rãi hơn cho người dân. Tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP.HCM, chính quyền các địa phương đã khởi động chuyển đổi phương tiện công cộng sang xe điện qua việc thí điểm sử dụng xe buýt điện, taxi điện và đặt mục tiêu chuyển dần toàn bộ xe buýt đô thị sang xe điện hoặc năng lượng sạch trước năm 2030.

Bên cạnh đó, các giải pháp quản lý năng lượng thông minh như áp dụng biểu giá điện linh hoạt sẽ giúp tối ưu hóa việc sử dụng điện trong các giờ thấp điểm. Để giảm tác động của xe điện lên ngành điện, các chuyên gia của Ngân hàng thế giới cho rằng, điều quan trọng là phải nâng hiệu suất pin và mạng lưới, đồng thời khuyến khích về lâu dài phải chuyển đổi phương thức giao thông cho cả hành khách và hàng hóa.

Ngân hàng Thế giới cho rằng, Việt Nam có tiềm năng lớn để trở thành trung tâm sản xuất xe điện trong khu vực nếu có chiến lược phát triển hợp lý và triển khai hiệu quả các chính sách hỗ trợ. Với sự tham gia mạnh mẽ của các doanh nghiệp, nhà đầu tư và cơ quan quản lý, quá trình chuyển đổi này không chỉ góp phần bảo vệ môi trường mà còn thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững trong tương lai.

Nguyễn Hằng